3 yaşlı uşaqların inkişaf mərhələləri

Fiziki inkişaf

3 yaşlı uşaqların təkcə boyu və çəkisi ilə yox, həm də kiçik və böyük motorika bacarıqları da inkişaf edir. Hər şey kimi, bu bacarıqların mənimsənilməsi uşağın qabiliyyət və fiziki ölçülərinə görə dəyişəcəkdir. 3 yaşındakı uşağınız böyüdükcə öz bədənləri və onu necə idarə etmək haqqında daha çox məlumat əldə edirlər. Balansları yaxşılaşacaq və təcrübə sayəsində uşağınız əvvəl edə bilmədiyi işləri edə biləcəkdir.

Əsas inkişaf mərhələləri

• Böyük motor bacarıqları: 3 yaşındakı uşaqların əksəriyyəti bir xətt üzrə gəzmək, tarazlığı saxlamaq, hoppanmaq, sürətli qaçmaq, geriyə doğru yeriməyi bacarır. Adətən onlar 3 təkərli bir velosipedi pedallaya, böyük bir top tuta və iki ayağı ilə tullana bilirlər.
• Kiçik motor bacarıqları: 3 yaşa qədər uşaqlar ümumiyyətlə əllərini yuyub quruya bilər,  az köməklə geyinib soyuna və kitab səhifələrini vərəqləyə bilirlər. Məktəbəqədər uşaqların əksəriyyəti yumruqla deyil, barmaqları ilə qələmi, karandaşı və s. tuta bilər.

Əsas məqamlar: Bəzi 3 yaşlı uşaqlar artıq tualet təlimi görə bilərlər.

Valideynlərə tövsiyə

Bəli, qaçan, tullanan, dırmanan, dayanmadan hərəkətdə olan uşaqla ayaqlaşmaq çətin ola bilər. Onlara daim “bir yerdə dayan” demək istəyirik, lakin uşaqlara sərbəst şəkildə qaçmağa, tullanmağa dırmanmağa icazə vermək çox vacibdir. Məktəbəqədər yaşlı uşaq öz bacarıqlarını məşq etdirməlidirlər ki, balans və koordinasiyaları daha yaxşı inkişaf etsin.

Emosional inkişaf

Bu yaş dövründə özündən çıxma halları (tantrum) ən yüksək həddə çatır, belə ki övladınız stresli situasiyalarda özünü idarə etməyi öyrənir. Buna görə 3 yaşındakı uşağınız müstəqillik tələb etsə də, ona bir şey tək başına sınamaq imkanı verildikdə belə hisslərini cilovlaya bilmir. Bəzi 3 yaşlılar öz baxıcısından (ana, ata və s.) ayrıldığı zaman narahatlıq keçirə bilər. Buna görə uşağınızı bağçaya qoyduğunuz zaman, oranı çox sevsə belə, ağlaya və ya məyus ola bilər. Bəzi 3 yaşlı uşaqlar baxıcılarından ayrılmaqda çətinlik çəkirlər. Beləliklə, uşağınız məktəbəqədər vaxtı atdığınız zaman ağlaya bilər və ya orada xoşuna gəlsə də, uşaq baxçasına getməyinizə görə kədərini ifadə edə bilər.

Əsas inkişaf mərhələləri

• Həm özlərinin, həm də başqalarının emosiyalarını, hisslərini anlamağa başlayır. Uşağınız hiss etdiklərini sizə bildirmək üçün "Mən hirsliyəm", "Üzgünəm!" Və ya "Xoşbəxtəm!" Kimi sadə ifadələrdən istifadə edə bilər.
• Paylaşmağı və növbələşməyi öyrənir, amma bu bəzən onun xoşuna gəlməyə bilər.

Valideynlərə tövsiyə

Uşağınızla gündəlik söhbətlərinizdə kədərli, hirsli/əsəbi və xoşbəxt olmaq kimi emosiyaları bildirən sözlərdən istifadə edin. Övladınızın emosiyaları ifadə edən söz lüğətini zənginləşdirməklə onun hisslərini ifadə edə bilməsi üçün hansı sözlərdən istifadə etməyi öyrənməsini asanlaşdırırsınız.

Sosial inkişaf

Uşağınızın 3 yaşı yaxınlaşdıqca, digər uşaqlarla ünsiyyətinin necə dəyişdiyini görə bilərsiniz. Bu, tez-tez bir çox uşağın paralel oyundan (uşaqların bir-birinə yaxın lakin tək oynaması) qrup və ya interaktiv oyuna (digərləri ilə əməkdaşlıq və birlikdə ilə oynamaq) keçid nöqtəsidir. Bu o deməkdir ki, bu münasibətləri necə idarə etməyi öyrənmək üçün bir az köməyə ehtiyac duyurlar. Övladınızın həyatında hələ də gözdən qoymadığı, onun üçün xüsusi olan bir yetkin ola bilər , lakin 3 yaşlı uşaqlar yeni dostlarla (və bəzən xəyali dostlarla) əsl dostluq münasibətlərini inkişaf etdirməyə başlaya bilirlər. Məktəbəqədər yaşlı uşaqlar sevdikləri şeylərdən təsirlənə bilirlər. Beləliklə, onların öz sevimli televizor və ya kitab qəhrəmanlarını  təqlid etmələri adi haldır.

Əsas inkişaf mərhələləri

• Başqa bir insan əziləndə və ya üzüldüyündə empatiya göstərməyə başlayır və hətta bu insanı təsəlli etməyə çalışa bilər.
• Başqa bir uşaq və ya bacı-qardaş tərəfindən "haqsızlıq edildiyini" hiss etsələr dalaşmağa başlaya bilər.
• Başqalarına olan sevgini özləri göstərir (bir dostunu qucaqlamağı siz ona təklif etmədən).

Valideynlərə tövsiyə

Övladınız "mənim" və "sənin" arasındakı fərqi anlamağa başlayacaq, buna görə uşağınızın dostları ilə nəyi isə paylaşmaqda çətinlik çəkə bilər. Kimin nə ilə oynamasına siz qərar verməyin, icazə verin uşağınız özü bu seçimi etsin. Yalnız kimsə aqressivləşirsə, müdaxilə edib vəziyyəti həll edə bilərsiniz.

İdrak inkişafı

3 yaşındakı uşaqda idrakın inkişafı yalnız əlifbanı və ya saymağı öyrənməkdən ibarət deyil. Sual vermək, məlumatları emal etmək və anlamaq da daxil olmaqla bütün informasiyanı mənimsəmək prosesini öyrənməyi özündə cəmləyir. 3 yaşlı uşaqların çoxu süngərə bənzəyir və ətraflarındakı hər məlumatı udurlar. Bir valideyn olaraq, bu məlumatla nə etmək lazım olduğunu öyrənməkdə onlara kömək edin. İndi oturub daha uzun müddət diqqət edə bildikləri üçün ətraflarında daha da çox şey əldə edə bilərlər. Bu yaşda onlar daha uzun zaman diqqət ayıra bildikləri üçün daha çox şey öyrənə bilirlər. Bu yaşda dövrü övladınızın zehninin və təxəyyülünün ən çox çiçəkləndiyi bir dövrdür. Yaddaşlarını inkişaf etdirdikləri və ətrafındakı dünya haqqında daha çox şeyi başa düşdükləri üçün məlumat onlardan çoxlu suallar gözləyin. Cavab verə bilməyəcəyiniz zamanlar ola bilər. Çocuğunuzun ardı arası kəsilməyən suallarına qarşı səbirli olmağa çalışın, çünki bu onların ətraf mühiti daha yaxşı öyrənmək üsuludur.

Nitq və Dil

Uşağınızın lüğətində artıq 300-ə yaxın söz olmalıdır və böyük ehtimal ki, bundan daha çox şey başa düşürlər. Uşağınız nəinki sadə cümlələr qurmağı bacarır, həmçinin onun anlamaq qabiliyyəti günbəgün artır.

Oyun

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 3 yaşındakı uşağınız paralel oyun oynamaq əvəzinə digər uşaqlarla əməkdaşlıq etməyə və dostluq münasibətlərini inkişaf etdirməyə başlaya bilər. Uşaqlar bu yaşdan növbə gözləməyə başlaya bilər, uşağınızın səbr etməsini tələb edən sadə oyunlar və ya fəaliyyətlərlə məşğul olduğunu görəcəksiniz.

Əsas inkişaf mərhələləri

• Kitabları dinləməkdən zövq alır və hətta öz-özünə "oxumağa" cəhd edə bilər.
• Sadə forma və rəngləri müəyyənləşdirir.
• Əlifbanı deyir.

Valideynlərə tövsiyə

Övladınızın nitqini inkişaf etdirmək üçün uşağınızı hər zaman söhbətlərə cəlb edin. Onların suallarına cavab verin (çox sualları olacaq!) və özünüz də bir neçə sual verin. Onlara kitab oxuyun, personajlar və hekayə haqqında danışın.

Nə zaman narahat olmalısınız?

Bütün 3 yaşlı uşaqlar bir az fərqli dərəcələrdə inkişaf edirlər. Tez-tez, bir az geridə qalan uşaqlar yaxın gələcəkdə həmyaşıdlarına çatmağı bacara bilirlər.Lakin, 3 yaşlı uşağınızda bu əlamətlərdən biri varsa, həkiminizlə danışmağı tövsiyə edilir:

• Kəkələyir və ya nitqi aydın deyil
• Sadə oyuncaqlarla (məsələn, sadə öyrənmə lövhələri, sadə pazl) işləyə bilməz
• Tam cümlələrlə danışmır
• Sadə göstərişləri başa düşmür
• Rollu oyun ilə məşğul olmur
• Digər uşaqlar və ya oyuncaqlar ilə oynamaq istəmir
• Gözlə əlaqə yaratmır
• Çox tez-tez yıxılır və ya pilləkənlərlə problem yaşayır
• Malik olduğu müəyyən bacarıqlarını itirir